"In 1977 al maakten we een reportage over asbest, maar we botsten op georganiseerde stilte." Dat vertelt voormalig RTBF-journalist Marie-Anne Mengeot in een gesprek met Pano. Mengeot maakt tientallen reportages over de gevaren van asbest. Volgens haar hebben zowel politici als wetenschappers, vakbonden en bedrijven te laat ingegrepen in ons land. "Er is 20 jaar tijd verloren, en vele honderden mensenlevens."
Marie-Anne Mengeot was meer dan 30 jaar onderzoeksjournalist voor de Franstalige omroep RTBF. Ze heeft een tiental reportages gemaakt over asbest en het bedrijf Eternit. Haar onderzoek begon al in de jaren 70.
"We werkten rond arbeidsongevallen en arbeidsomstandigheden, een thema dat niet zo populair was bij journalisten. Toen ontdekten we het verhaal van asbest", vertelt de nu 81-jarige Mengeot. In 1977 maakt ze voor het eerst een reportage over asbest, maar er kwam niet veel reactie. "We botsten op een gebrek aan belangstelling, op ongeloof of op georganiseerde stilte."
"We vroegen informatie op bij het ministerie van arbeid, maar daar wist men van niets. Er was niets bekend over welke bedrijven met asbest werkten, laat staan over de slachtoffers. Overlijdenscertificaten van arbeiders waarin de doodsoorzaak was aangegeven en die openbaar waren zoals in Engeland, waren er bij ons ook niet."
Maar ook bij wetenschappers in ons land bleef het stil. "Sommigen ontkenden zelfs het bestaan van longvlieskanker. Zij beweerden dat het enkel uitzaaiingen waren van longkanker."
"'Kom ons niet vervelen met uw verhaal', kregen we bij een aantal arbeiders dan weer te horen. Ze wilden hun job behouden, dat was belangrijker."
Door de ontkenning begon de journalist ook even zelf aan haar verhaal te twijfelen. "We vroegen ons af of de situatie bij ons misschien anders was dan in Engeland, waar de gevaren van asbest al langer werden erkend."
Reporters van Pano hebben asbesthoudend bouwafval teruggevonden op een stuk landbouwgrond in Kessel-Lo waarop aardappelen worden geteeld.
Marijke Van Buggenhout van Abeva, de vereniging van asbestslachtoffers reageert op de Pano: "We wisten dit al, maar het is goed dat er nog eens op de nagel wordt geklopt".
Ook Burgemeester Mathias Diricx reageert: "We gaan de beelden opvragen bij VRT omdat we niet goed zien waar het aardappelveld zich bevindt. We voelen ons machteloos".
Reporters van Pano hebben asbesthoudend bouwafval teruggevonden op een stuk landbouwgrond waarop aardappelen worden geteeld. Ook wegen en opritten in de omgeving van Kapelle-op-den-bos liggen nog steeds bezaaid met draailingen, stukken bouwafval dat asbestbedrijf Eternit vroeger uitdeelde om die opritten en wegen te verharden. Bodemexpert Sergé Venken legt uit hoe gevaarlijk dat asbestafval is.
De reporters van Pano gingen samen met een bodemexpert op pad in de streek rond Kapelle-op-den-bos, waar het Belgisch bedrijf Eternit jarenlang asbestmateriaal produceerde. Ze wilden weten hoeveel asbestpuin er nog te vinden was in de omgeving.
Eternit deelde vroeger gratis draailingen uit aan werknemers en buurtbewoners, asbesthoudend productieafval. Draailingen werden vaak gebruikt om opritten, paden en wegen te verhogen of te verharden. De Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM heeft in Kapelle-op-den-bos en 17 omliggende gemeenten de voorbije jaren al vele saneringsoperaties van draailingen uitgevoerd.
De Vlaamse meerderheid en oppositie willen doorzetten om voormalige asbestproducenten ertoe te bewegen financieel meer bij te dragen. Dat blijkt uit een resolutie die unaniem werd goedgekeurd in het Vlaams Parlement.
Vorige week werd in het Vlaams parlement nog een hoorzitting gehouden met de asbestproducenten, waar Eternit zich erg defensief opstelde. Het bedrijf wees een mogelijke decretale vergoedingsplicht voor asbestproducenten af als "disproportioneel" en "mogelijk discriminerend". Dat het bedrijf een deel van de verantwoordelijkheid zelfs bij de eindgebruikers van asbesthoudende producten leek te leggen, stuitte op heel wat onbegrip bij de leden van de commissie Leefmilieu.
In een resolutie vragen N-VA, Vooruit, CD&V, Open VLD en Groen nu om juridisch advies in te winnen over de mogelijkheid van een decreet. Ze eisen dat de betrokken bedrijven bijdragen aan het opruimen van de toxische stof. Volgens een raming van afvalstoffenmaatschappij OVAM zou het twintig jaar lang elk jaar 100 miljoen euro kosten om alleen al het asbest van Eternit in Vlaanderen te verwijderen.
Verder vraagt de resolutie de regering het asbestafbouwbeleid te versterken en te versnellen. OVAM wordt belast met een inhoudelijke analyse en evaluatie van het huidige beleid.
Helft gecontroleerde Vlaamse schoolgebouwen moet dringend asbestvrij gemaakt worden. Dat blijkt uit een nieuwe analyse van afvalstoffenmaatschappij OVAM. "De situatie is alarmerender dan gedacht", zegt Vlaams Parlementslid Kim Buyst (Groen).
Scholen zijn in vergelijking met andere gebouwen veel onveiliger als het gaat over asbestvervuiling. Op dit moment is net geen 20 procent van de gecontroleerde schoolgebouwen asbestveilig, bij andere types gebouwen in Vlaanderen is dat gemiddeld 60 procent.
Niet alleen is er in de grote meerderheid van de schoolgebouwen sprake van vervuiling, het asbest moet vaak zo snel mogelijk verwijderd worden.
Voor 53 procent van de gecontroleerde schoolgebouwen valt de vervuiling in de meest urgente categorie. OVAM geeft hen het label 'dringende verwijdering noodzakelijk'. Omgerekend gaat het om zo’n 1.350 scholen.
Op zaterdag 8 maart 2025 publiceerde het dagblad Het Laaste Nieuws een interview met Xavier Jonckheere, waarin hij aankondigde dat hij ook mesothelioom heeft. Ter herinnering: vijf leden van deze familie zijn al overleden als gevolg van blootstelling aan asbest, de vader van een beroepsziekte die hij opliep tijdens zijn werk in de Eternit-fabriek in Kapelle-op-den-bos, de andere vier - de moeder en drie kinderen - als gevolg van blootstelling aan het milieu in de buurt van de fabriek, waaronder Eric, president van Abeva, die afgelopen december overleed.
Van de twee overgebleven broers werd ook Xavier getroffen. Dit is natuurlijk verschrikkelijk nieuws voor hem, zijn familie, wij allemaal, die bijzonder geschokt zijn. Abeva verzekert Xavier van haar volledige solidariteit en steun.
Naast de persoon van Xavier zijn het natuurlijk alle slachtoffers van asbest die ABEVA verdedigt. Het geval van de familie Jonckheere is vooral een symbool van de omvang van de epidemie die voortduurt.
Het rechtvaardigt een aanhoudende en hernieuwde aandacht voor de strijd tegen asbestschade, uit het verleden en in de toekomst.
Het verleden rechtvaardigt de voortzetting van de inspanningen om het compensatiesysteem voor slachtoffers, het Asbestfonds (AFA), verder te verbeteren, met name via de lopende discussie in het federaal parlement.
De toekomst wordt asbestverwijdering genoemd, om toekomstige blootstelling als gevolg van asbest te voorkomen, dat nog steeds zeer aanwezig is in het milieu.
In beide gevallen zullen degenen die historisch verantwoordelijk zijn voor deze epidemie moeten bijdragen aan de inspanning, in de mate van hun grote verantwoordelijkheden.
9 maart 2025
ABEVA